Grijs beschouwen we in het algemeen als de kleur met de minste identiteit. Het fungeert prima als onder- of achtergrond. Het past zich moeiteloos aan, in welk kleurrijk gezelschap het zich ook bevindt. En het is meestal zo neutraal dat het niemand in de weg loopt. Dat geldt zowel voor kleding als interieur. Al met al geen eigenschappen die tot de verbeelding spreken.
Met grijs bedoelen we dan meestal ook kleurloos: een grijze muis is niet bedoeld als compliment en een grijze dag is verre van opwindend.
In mijn kleurenonderzoek uit 2009 werd grijs beoordeeld als de kleur die men na bruin het lelijkst vindt. Bij de concepten ‘vijandschap’ en ‘angst’ staat het als tweede genoteerd in de schaduw van zwart en bij ‘technologie’, ‘ouderdom’, ‘ziekte’ en ‘verdriet’ komt het op de eerste plaats. Ook in dat opzicht komt het dus niet al te best uit de verf.
Grijs wordt vooral geassocieerd met zaken die ons overkomen en waar we geen vat op hebben. Neutraal grijs krijgen we door menging van zwart en wit. Deze tint is meestal onbestemd en saai. Schilders weten dat daarmee wolkenpartijen ontstaan die als loden last op het landschap drukken. Ze zweven niet, maar lijken met veel moeite in de lucht gehouden te worden en ieder moment naar beneden te kunnen vallen.
Écht grijs?
Echt grijs komt in de natuur nauwelijks voor. Altijd en overal zit wel een kleurtje in. Geen wolk zo grijs of we zien wel iets van blauw of oker.
Grijs kan heel mooi, kleurrijk en subtiel zijn.
Wat is het geheim?
Eenvoudig: meng twee complementaire kleuren. Wit erbij en zie: je krijgt een prachtig grijs. Vooral ultramarijnblauw en oranje lenen zich hier goed voor. Misschien herkennen we het meesterschap van een schilder wel aan de manier waarop hij of zij grijs tot leven weet te wekken.
Johannes Vermeer (1632 – 1675)
Gezicht op Delft (1660)
Olieverf op doek
Mauritshuis, Den Haag
Niets is zo grijs als het lijkt
Wie naar ‘Gezicht op Delft’ van Vermeer in het Mauritshuis kijkt, ziet een grijze wolkenlucht en een grijze weerspiegeling in het water. Zodra we het als grijs willen benoemen, zien we echter kleuren. Maar…zodra we het als kleur proberen te zien, blijkt het ineens tóch grijs.
Neutraal of zielloos grijs is de kleur die we meestal voor ogen hebben als we denken aan metaal, aluminium en beton. Computers, beeldschermen en randapparatuur zijn vaak grijs. Dat geldt ook voor auto’s waarbij het de meest geliefde kleur is. Het is een zakelijke kleur, maar mist de autoriteit van zwart. Vandaar waarschijnlijk dat gezagsdragers zelden een grijs uniform dragen.
Grijs scoort hoog op het concept ouderdom. Dat heeft te maken met het fysieke aspect. Oudere mensen hebben nu eenmaal grijs haar. Maar worden ook vaak gezien als kleurloos en niet meer helemaal passend bij de nieuwe tijd. En indien je verwacht dat er bij dit laatste begrip verschil zou bestaan tussen jongeren en ouderen, heeft het mis. Ouderen beoordelen zichzelf niet als kleurrijker dan jongeren die naar ouderen kijken.
Ouderdom is gewoon grijs. Punt.
Simultaancontrast
Zoals we al eerder hebben gezien beïnvloeden kleuren elkaar. Kleuren kunnen warmer of kouder lijken door hun omgeving, maar ook lichter of donkerder, afhankelijk van het contrast.
Met het simultaancontrast bedoelen we dat als een bepaalde kleur sterk aanwezig is, de complementaire kleur als een nabeeld van invloed is op de aangrenzende kleur.
Nabeelden ontstaan als we enige tijd intensief naar een gekleurd vlak staren. In deze voorbeelden wordt het grijze vlak beïnvloed door de aanwezigheid van de dominante kleur. Het grijs links krijgt een groenachtige tint (complementair van rood) en bij het grijs rechts ervaren we het omgekeerde.
Breitner
Een schilder die de weerbarstigheid van licht, kleur en niet-kleur als geen ander kon laten zien, was Breitner. In 1894 schilderde hij met ‘Meisje met witte kimono’ een grijs dat geen grijs meer is.
George Hendrik Breitner (1857 – 1923)
Meisje in witte kimono (1894)
olieverf op doek
Rijksmuseum, Amsterdam
Het licht valt op het gezicht van het meisje die met grote ogen dromerig in de verte staart. Ook hier zijn de tinten ingehouden. We zien enkele rode accenten die des te meer spreken omdat de omliggende kleuren neutraal zijn. Een opvallend element is het gele kussen. Denk het weg en het hoofd en de armen van het meisje lijken ineens veel zwaarder. Alsof het gele kussen haar een beetje optilt. Maar het gaat mij vooral om de kimono. De titel geeft aan dat deze wit is, maar de glanzende stof laat ons een groot aantal grijsnuances zien.
Is grijs wel het juiste woord? Ik heb een aantal kleurmonsters genomen en hieronder naast elkaar gezet.
Als we deze tinten in puur zwart-wit omzetten krijgen we de volgende neutraal grijze tinten:
Als we beide vergelijken, komt er geen neutrale grijstint voor in Breitners schilderij, maar als we goed kijken naar het totaal, valt er ook geen duidelijke kleur aan te wijzen. Het is een grijs waarin iedere vierkante centimeter ons voor raadsels plaatst en een schilderij op zich lijkt. Onze ogen kunnen erin verdwalen, vertwijfeld zoekend naar een kleurhouvast.
Breitner tovert ons niets minder voor dan een ‘Rhapsody in Grey‘.
Meer lezen?
- Lees Uit de Kleurendoos: geel
- Lees Uit de Kleurendoos: rood
- Lees Uit de Kleurendoos: zwart
- Lees Uit de Kleurendoos: wit
- Lees Uit de Kleurendoos: oranje
- Lees Uit de kleurendoos: blauw
TXTPRO*nl 