We spreken soms over een lijn als een grens die niet overschreden mag worden. Vaak bestaan die lijnen alleen maar in de verbeelding: denkbeeldige lijnen dus. Maar hoe denkbeeldig ook, overschrijden daarvan leidt tot onrust en spanning.
In het werk van de Franse impressionist Edgar Degas (1834 – 1917) vinden we daar fraaie voorbeelden van. Hij was liefhebber van paarden en paardenrennen en in tegenstelling tot zijn collega-impressionisten wilde hij zich niet beperken tot het louter weergeven van het licht dat op zijn op zijn onderwerp viel.
Door gebruik te maken van denkbeeldige lijnen en ‘lege’ ruimte, drukt hij beweging en spanning uit. Kijk maar:
Edgar Degas (1834 – 1917)
Renpaarden (1873)
Pastel / Cleveland Museum of Art, Cleveland, OH, USA
Er loopt een denkbeeldige diagonaal van linksonder naar rechts. Hierdoor ontstaat een ‘lege’ driehoek met ‘alleen maar’ gras rechtsonder. De paarden en ruiters staan nu op een kluitje links. Alle paarden lijken een andere kant op te gaan. Dit versterkt de suggestie van beweging.
Het tweede paard staat op het punt de denkbeeldige lijn te overschrijden en a.h.w. de ‘lege ruimte’ te betreden. De twee ruiters erachter lijken grote moeite te hebben hun paarden in bedwang te houden.
Wij als toeschouwers anticiperen op het moment dat een van de paarden die lijn passeert en de ‘lege’ ruimte betreedt. We ‘weten’ dat het ieder moment gaat gebeuren.
Alleen laat Degas het ons niet zien. Hij creëert daarmee een soort cliffhanger.
Deze compositorische ‘truc’ past hij herhaaldelijk toe.
Edgar Degas (1834 – 1917)
Jockeys (1886)
Pastel / Hill-Stead Museum, CT, United States
Blijkbaar was Degas gehecht aan deze oplossing en stelde dit hem optimaal in staat uit te drukken wat hem boeide: enerzijds orde en anderzijds het oproepen van spanning door mogelijke verstoring van die orde.
Bovendien is Degas niet eenkennig. Het zijn geen sjablonen. Hij heeft ook nog andere middelen in petto om ruimte te verdelen. Kijk maar:
Edgar Degas (1834 – 1917)
Voor de start (1878)
Olieverf op doek / E. G. Buhrle Collection (Switzerland)
Maar nog opmerkelijker is dit voorbeeld:
Edgar Degas (1834 – 1917)
Jockeys voor de start met een vlaggenmast (1879)
Olieverf op karton / Barber Institute of Fine Arts, Birmingham, UK
Het ‘gewicht’ van de compositie ligt hier aan de rechterkant. De bepalende scheidslijn is een vlaggenmast die pontificaal in beeld staat. Meer dan de helft van het vlak is ‘leeg’, als we althans gras en lucht als ‘lege ruimte’ willen betitelen.
Eén ruiter overschrijdt die scheidslijn. We zien alleen de achterkant van het paard. Ook het paard rechts maakt aanstalten de lijn te overschrijden, maar misschien houdt de jockey hem nog net stil?
We weten het niet; we kunnen slechts de adem even inhouden…
Meer lezen?
- Lees Kunstkijken1 over de onthulling van een landschap
- Lees Kunstkijken2 over de dynamiek van de hoop
TXTPRO*nl 